Heinrich Theodor Behrend

Heinrich Theodor Behrend, na trwałe wpisany w historię Sopotu jako pomysłodawca i budowniczy Stawowia, był pierworodnym dzieckiem kupca Theodora Wilhelma Michaela Behrenda (22.II.1789 - 30.VI.1851) , urodzonego w Lisewie Malborskim (Liessau) koło Tczewa i pochodzącej z Elbląga Henrietty z domu Silber (19.VII.1796 – 30.IX.1844). Theodor i Henrietta Behrendowie byli rodzicami dziesięciorga dzieci. W kwietniu 1817 roku w Gdańsku urodził się Heinrich, w grudniu następnego roku - Rose, w czerwcu 1822 roku Max, dwa lata później Selma i Emil, w roku 1826 urodził się Behrnard, a w 1827 Zoe, w lutym 1829 roku przyszła na świat Melitta, w lipcu 1832 roku kolejny syn Raimund, a najmłodszy syn Walter urodził się 7 czerwca 1836 roku.

W latach 1815-1828 Theodor był współwłaścicielem firmy „Almonde und Behrend” – dominującej w tym czasie na rynku zbożowym Gdańska. Firma miała liczne stałe umowy handlowe z odbiorcami zboża w Europie Zachodniej. Wspólnikiem Theodora w interesach handlowych był kupiec Cornelius von Almonde urodzony w roku 1762 w Gdańsku, w holenderskiej rodzinie osiadłej w Gdańsku w XVII wieku, zajmujący się hurtowym handlem zbożem. We wrześniu 1828 roku doszło do rozdzielenia się wspólników, czyli Corneliusa Almonde i Theodora Behrenda. Wtedy też rozpoczęła działalność firma Theodor Behrend & Co.

Szczególnie trudny dla Behrendtów okazał się wrzesień roku 1844. Najpierw syn Max spadł nieszczęśliwie z konia, a następnie 30 września po krótkiej chorobie, w następstwie kamicy żółciowej, zmarła małżonka Theodora Henrietta. Theodor nie tylko skutecznie prowadził własne interesy, ale także dzielił się z innymi swoją wiedzą i przemyśleniami. I tak, w marcu 1848 w berlińskim Stowarzyszeniu Wolnego Handlu wygłosił odczyt dotyczący głównych zarysów naukowej teorii wolnego handlu. Tekst odczytu został wydany w formie książkowej. Nestor rodu Behrendów zmarł 30.VI.1851 roku w Berlinie. Po jego śmierci firmę przejęli dwaj najstarsi synowie - Heinrich i Max Behrendowie. Heinrich Theodor Behrend znany był nie tylko jako kupiec gdański, współzałożyciel Korporacji Kupców Gdańskich oraz radca handlowy, ale także jako posiadacz ziemski, przemysłowiec, armator i pruski deputowany. Według Jerzego Sampa zawodu kupieckiego uczył się w firmie zasłużonego dla gdańskiej kultury dobroczyńcy Jacoba Kabruna (1759-1814), który poprzez małżeństwo z Marią von Almonde (1766-1794) został szwagrem wspomnianego wcześniej wspólnika Theodora Behrenda - Corneliusa von Almonde. Heinrich Theodor ukończył gimnazjum w Schulpforta, studia odbył w Paryżu i Berlinie. Kupiecką działalność prowadził w Hamburgu i Ameryce. Był człowiekiem wszechstronnie uzdolnionym, o wielu różnorodnych, niezwykłych jak na kupca, pasjach i zainteresowaniach, które z powodzeniem realizował.
          Ze wspomnień jego wnuka Gerharda Behrenda von Graß dowiadujemy się, że Heinrich znał biegle francuski, angielski i hiszpański, poważnie interesował się sanskrytem i językiem arabskim. W trzech językach pisywał poezje, dokonał francuskiego przekładu „Fausta”, angielskiego i francuskiego przekładu dramatów Schillera oraz niemieckich przekładów von Rabelaisa i lorda Byrona. Był również do tego stopnia uzdolniony muzycznie, że z okazji 50. rocznicy śmierci Schillera, w roku 1855, w wieku 37 lat wystąpił z powodzeniem w roli Don Carlosa na scenie Teatru Miejskiego w Gdańsku. W rzetelność tej informacji powątpiewa Jerzy Michalak, znawca przedmiotu i autor wielu publikacji na temat życia artystycznego w dawnym Gdańsku. Jego zdaniem, w roku 1855 przedstawienie „Don Carlos” ani razu nie pojawiło się na gdańskiej scenie. Zapewne autor wspomnień rodzinnych, odtwarzając po latach opowieści zasłyszane od swego ojca, pomylił datę koncertu albo też mogło to być przedstawienie w pełni amatorskie, a więc nie odnotowane w miejscowej prasie. Ponadto pamięć o scenicznym występie Heinricha Behrenda mogła przetrwać jedynie w opowieściach rodzinnych, bowiem, jak pisze Jerzy Michalak, w tamtych czasach obowiązywała reguła, że tylko zawodowi aktorzy i muzycy mogli być wymienieni z nazwiska. W tym samym roku Heinrich Behrendt dwukrotnie gościł Clarę Schumann, która w marcu i listopadzie 1855 roku koncertowała w Gdańsku razem ze skrzypkiem Josephem Joachimem; w listopadzie towarzyszył im młodziutki Johannes Brahms. Spotkania te nie mogły odbywać się na Stawowiu, jak to podaje we „Wspomnieniach” Gerhard Behrend von Graß, bo pałac powstał dopiero rok później.

W latach 1839-1842 Heinrich pogłębiał swoją wiedzę handlowca w Brazylii. Powrócił do Gdańska dokładnie na srebrne wesele swoich rodziców, świętowane w domu rodzinnym w Strzyży Górnej (Hochstrieß). Niebawem zaręczył się z Nelly von Graß, najstarszą córką właścicieli Starzyńskiego Dworu. Nelly i Heinrich mieli pięcioro dzieci; córkę Ramonę i 4 synów. Ramona wyszła za mąż za starostę wejherowskiego Paula Augusta von Jordana, który wspomniany urząd sprawował w latach 1863-1866. Najstarszy z synów Victor zmarł na tyfus w Genewie. Pozostali trzej, a mianowicie Max, Paul Gerhard i Willy wychowywali się w domu rodzinnym w Genewie. Z czasem Heinrich przejął ojcowskie przedsiębiorstwo w Gdańsku. Był współwłaścicielem giserni żelaza, uruchomionej na miejscu XVI-wiecznej kuźni nad Potokiem Oliwskim oraz fabryki maszyn, zlokalizowanej nad tym samym potokiem w rejonie obecnej dzielnicy Przymorze . Zajmował się także handlem zbożem. W opinii wnuka, to właśnie interes zbożowy doprowadził Heinricha do bankructwa. Miało to polegać na tym, że Anglia, główny odbiorca gdańskiego zboża na początku lat sześćdziesiątych XIX wieku, nie informując o tym swoich dotychczasowych kontrahentów, zaczęła sprowadzać zboże z Kanady i Argentyny. Gdańskie firmy handlowe zostały z tak dużym zapasem zboża, że nie pozostało im nic innego, jak wysypanie go do Motławy. Wśród siedmiu największych firm zbożowych, które splajtowały, znalazła się także firma Behrend & Co.

Krótko po śmierci ojca Heinrich zaangażował się w działalność polityczną. W roku 1861 współzałożył frakcję „Młoda Litwa” (Junglithauen), zwaną też frakcją Behrenda, z której następnie powstała Partia Postępowa (Fortschrittchspartei) . W latach 1855-63 był członkiem parlamentu (Abgeordnetenhaus). Był pierwszym wicemarszałkiem (Vizepräsident) Parlamentu VI. i VII. kadencji i członkiem Towarzystwa Narodowego (Nationalvereins). Bankructwo skłoniło rodzinę Behrendów do opuszczenia Gdańska, udali się więc do Genewy, gdzie Heinrich Behrend został dyrektorem banku. Zmarł 3 października 1893
w Sopocie.

Z POWROTEM